Vormt AI een bedreiging voor de creatieve sector?

8 januari 2024

Het is inderdaad enorm knap welke beelden tegenwoordig door AI gegenereerd kunnen worden. Een job als tekenaar of designer vervangen zie ik voorlopig niet gebeuren, wel ingrijpend veranderen. Dat standpunt wil verduidelijken door de verwerking van die articifiële intelligentie te vergelijken met een proces van vlekken inkt op papier.

Dit artikel schreef ik naar aanleiding van de bezorgdheid over artificiële intelligentie in het magazine Stripgids[1]. Ook via andere media hoor, lees, zie ik mensen moord en brand schreeuwen vanwege de enorme vooruitgang die technologie maakt.

Is het nu echt zover? Zijn artistieke beroepen weldra overbodig?

Digitale tekening tegenover een inktafdruk op papier.

Wat mij stoort in alle tumult is dat creativiteit lijkt te worden gereduceerd tot het samenstellen van een beeld op basis van enkele parameters. Het uitvoeren van een idee is slechts een deel van het proces. Het bedenken van de parameters, evalueren van de tussenstappen en bijsturen op basis van die bevindingen, of op toevallige ontdekkingen reageren, ... kortom het hele bewustzijn errond, vormt mee het creatief proces.

Een AI model genereert beelden op basis van dat waar het op getraind werd of wat als voorbeeld wordt toegevoegd. Het maakt aan een enorm tempo combinaties of variaties. Hier is geen visie te bespeuren. Artistieke waarde zit net in die persoonlijke boodschap. Het resultaat probeert dan iets over te brengen van mens tot mens. Pijlers als efficiëntie en kostprijs bepalen de marktwaarde. Dat staat los van artistieke waarde.

Het probleem

Laten we dus niet te hard van stapel lopen. Computers gaan ons nog niet onmiddellijk vervangen. Het probleem met deze nieuwe technologie is dat ze ons menselijk vermogen om een digitaal beeld uit te werken inhaalt en we hier nog geen kader voor hebben. Alle doemdenken buiten beschouwing gelaten, vormt dit inderdaad momenteel een bedreiging. Niet op creatief vlak welliswaar, maar op de markt. Het hele systeem van auteursrechten stort in elkaar.

AI-modellen als DAL-E of Firefly zijn momenteel niet meer dan een medium om een idee uit te drukken. Dat idee komt vooralsnog van een mens. Deze technologie staat ten dienste van de mens op een gelijkaardige manier als inkt en papier. Het gesofisticeerde aan dit medium zit in het automatiseren van de ambacht. De revolutionaire eigenschappen zijn daarom vergelijkbaar met die van de weefmachines: Het maakt een productieproces korter en toegankelijk voor mensen die het ambacht zelf niet meester zijn.

Robots getekend door Firefly, de AI van Adobe. Als je geen al te concreet doel in gedachte hebt, lijkt dit een handige functie. Voor mij voelde het lastig om een gewenst resultaat uit te halen.

Technologie wordt ontwikkelt om werk van de mens te vergemakkelijken. Zoals ooit de boekdrukkunst het verspreiden van ideeën vereenvoudigde tegenover het handschrift. Aan ons mensen om daar dan ook zinvol gebruik van te maken. Bij deze dan ook een warme oproep vooral geen moderne luddieten te worden en, i.p.v. alles in blinde razernij af te breken, de mogelijkheden zoeken.[2] Ik denk dan bijvoorbeeld aan AI modellen die specifiek getraind worden om bepaalde kunstenaars te interpreteren om de juiste accenten te leggen. Of die op basis van aanwijzingen een soort visueel klankbord bieden om ideeën te ontwikkelen.

Minder uitvoerende taken hoeft niet per se meer andere taken te betekenen. Misschien moeten we naar systemen zoals de economie of sociale structuren kijken om tijd opnieuw te verdelen dankzij automatisering? Creatief zijn is alternatieven bedenken. Maar dan belanden we in heel andere wateren...

Grote namen uit de kunstgeschiedenis hadden leerlingen in hun atelier die elk een deel van de uitwerking kregen toegewezen. Neem bijvoorbeeld Rubens, wiens alom geprezen werken in Antwerpen en ver daarbuiten staan pronken. In zijn atelier leerden aspirant schilders het metier door elk een figuur toe te voegen op basis van de portretten die de meester eerder maakte naar levende modellen.[3] Hoe ik het zie vervangt AI die werkkrachten. Rubens was een merknaam die de marktwaarde moest verhogen. Een artificiële helper is onvermoeibaar en kan het productieproces van het merk garanderen. Bemerk dat we hier weer puur economisch spreken. De artistieke vrijheid die een meester aan zijn leerlingen zou kunnen gunnen om zo het creatieve proces mee vorm te geven, de menselijke interactie en erkenning, vallen hier volledig weg.

Wetenschap of verrassing

Wat huidige modellen van kunstmatige intelligentie doen is dus slechts de automatisering van een maakproces op basis van een input. Het zal zelf geen input bedenken, noch zijn proces bijsturen of het resultaat beoordelen. Creativiteit, zo probeer ik althans duidelijk te stellen, zit net in dat gehele proces.

De uitkomst van AI is even voorspelbaar als een inktvlek die je afdrukt op een ander blad. Het op elkaar drukken van de papieren lijkt een magisch moment omdat je even niet kan zien wat er exact gebeurt. Hoe het materiaal zal reageren is echter perfect wetenschappelijk te voorspellen en kan bij gevolg volledig gecontroleerd worden. Het is soms gewoon leuker om dat niet te doen en verrast te worden.

De machine doorloopt een proces op basis van variabelen. De uitkomst is een suggestie op basis van de variabelen die jij invult. Concrete input levert een voorspelbare uitkomst. Wat nu een illusie van creativiteit geeft is het open laten van variabelen.

In de eerdere analogie met de inktvlek op papier kunnen we stellen dat een bewuste keuze van o.a. vorm van de vlek, type inkt, kleur, hoeveelheid toegevoegd water en papiersoort onze ingevulde variabelen zijn. Wat de artificiële intelligentie doet is dan beelden genereren met variaties op basis van de variabelen die niet bepaald werden: Hoe hard druk je op het papier? Ligt het recht of in een specifieke richting gekanteld? Hoe droog is de inkt voor je druk zet? Hoe lang laat je de papieren op elkaar rusten? — Hoe magisch de uitkomst lijkt, heb je zelf in handen.

Voorbeeld van het effect met 2 kleuren gouache en water. De vlekken worden afgedrukt op de andere pagina in een schetsboek. Het proces wordt bijgestuurd door toe te voegen en opnieuw dicht te doen.

Statistiek

Op basis van de beelden waarop de machine getraind is zal deze voorstellen doen naar hoogste waarschijnlijkheid van jouw verwachtingen. Geen magie, enkel veel rekenkracht. Zoals muziekstreamingdiensten liedjes voorstellen op basis van de statistieken die zij hebben van luisteraars in relatie tot jouw profiel. Ze doen een veilige gok. Vernieuwing komt door in te gaan tegen de algemene tendens. Je krijgt via dit computer model dus vooral meer van hetzelfde.

Creativiteit lijkt zo mysterieus vanwege het fenomeen dat onze hersenen op een vraagstuk blijven werken op de achtergrond en dan als donderslag bij klare hemel plots een oplossing naar voren te lijken schuiven. Wie in de creatieve sector actief is, zal mij bijstaan dat het geen zin heeft op die openbaring te wachten.(John Cleese schreef een toegankelijke introductie[4] tot dit proces en hoe je jezelf kan oefenen om het te benutten. Moest het je interesseren...) Inspiratie komt door ergens aan te werken, niet omgekeerd.

Zolang neurologen de exacte werking van creativiteit niet doorgronden, blijft het mysterieuze karakter intact. Geen idee wanneer een computersysteem onze hersenen kan evenaren, maar die complexiteit is volgens mij niet simpelweg te compenseren door rekenkracht. We weten al veel, maar eigenlijk weten we nog heel weinig. Soms is dat ook gewoon leuker. Creativiteit is zoeken naar verrassingen.

Conclusie

Artificiële intelligentie maakt indrukwekkende beelden, maar vervangt (nog) geen menselijke creativiteit. Er moet nu vooral een regelgeving worden opgesteld. Er moet helder gecommuniceerd worden over het gebruik ervan. Zoals we in een museum vaak het gebruikte materiaal kunnen lezen en de aftiteling van een film ons alle betrokken personen toont, zal AI vermeld moeten worden.

AI zal jobs doen verdwijnen. Zoals elke technologische vernieuwing dat in het verleden deed. Aan ons om onze vernuftige hersenen in te zetten en kansen te zoeken in deze nieuwe mogelijkheden.

Voetnoten